Muzeum Byłego Niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem

Założone w grudniu 1941 roku Chełmno było pierwszym z hitlerowskich obozów zagłady i prototypem późniejszych obozów w Bełżcu, Sobiborze i Treblince. Odbywały się w nim przede wszystkim masowe mordy na Żydach z getta łódzkiego i okolic.

Obóz składał się z dwóch części: obozu dworskiego (Schlosslager) w Chełmnie i obozu leśnego (Waldlager) oddalonego o około 4 km. Ofiary początkowo zabijano w samochodach gazowych, tę metodę później zastąpiono stacjonarnymi komorami gazowymi w innych obozach. W Chełmnie powiedziano Żydom, że są transportowani w celu przesiedlenia, lecz zamiast tego zostali zawiezieni do obozu leśnego, gdzie zostali zagazowani w samochodach dostawczych. Ich ciała następnie grzebano w masowych grobach lub spalano w krematoriach na świeżym powietrzu.

Szacuje się, że pomiędzy grudniem 1941 r. a marcem 1943 r. oraz podczas krótkiego okresu wznowienia działań na przełomie czerwca i lipca 1944 r. w Chełmnie zginęło około 172 000 osób. Wśród ofiar byli Żydzi z Okręgu Warty, getta łódzkiego i innych obszarów, a także około stu Polaków i jeńców radzieckich. Wśród pierwszych ofiar Chełmna znalazło się także wielu Romów deportowanych z Austrii do łódzkiego getta.

Próbując ukryć dowody masowego mordu, SS rozpoczęło we wrześniu 1944 roku Akcję 1005, zmuszając więźniów żydowskich do ekshumacji i kremacji zwłok z masowych grobów. Obóz został opuszczony 17 stycznia 1945 r. w związku ze zbliżaniem się wojsk radzieckich.

Dziś w dawnym dworku mieści się muzeum, w którym znajdują się wystawy szczegółowo przedstawiające historię obozu, życie ofiar i proces eksterminacji. Leśny teren obozu, na którym doszło do mordów, wyznacza kamień pamiątkowy oraz ścieżka edukacyjna prowadząca przez historię obozu.