Getta

21 września 1939 r. Reinhard Heydrich zarekomendował zakładanie gett oraz tworzenie w nich rad żydowskich. Miały być one tymczasowe i służyć dalszym działaniom na rzecz wydalenia Żydów z ziem zajętych przez Niemców. Początkowo getta powstawały z inicjatywy oddolnej lokalnych władz niemieckich. Pierwsze getto powstało 8 października 1939 r., w okupowanym Piotrkowie Trybunalskim w centralnej Polsce. W tym okresie naziści planowali stworzenie „rezerwatu dla Żydów” na Lubelszczyźnie we wschodniej Polsce, którego projektowanie było nadzorowane przez Adolfa Eichmanna. Z kolei wiosną 1940 roku pojawił się ekstrawagancki pomysł zesłania Żydów na Madagaskar, którego wykonanie ponownie powierzono Eichmannowi.

Klęska owego planu sprawiła, że władze nazistowskie przystąpiły do budowy większych gett. Nie powstawały one jednak według określonego wzoru, jak było w przypadku obozów koncentracyjnych, które tworzono na bazie doświadczeń z budowy KL Dachau. Nie był to jeszcze czas centralnego planowania zagłady, dlatego w początkowej fazie wojny getta nie były traktowane jako element eksterminacji pośredniej. Wyizolowane dzielnice powstawały w całej okupowanej przez Niemców Europie. Na samych okupowanych ziemiach Polski i Związku Sowieckiego powstało ich ponad tysiąc. Nie były to miejsca jednakowe – Niemcy dzielili getta na zamknięte, otwarte oraz tranzytowe.

Zamknięte były izolowane od świata zewnętrznego, ogradzano je, a wejścia i wyjścia z nich były ściśle kontrolowane. Takie getta założono w Łodzi, Krakowie oraz w okupowanej stolicy Polski – Warszawie. Jednak większość gett miała charakter otwarty, nie była więc otoczona murami. Często nie obowiązywał w nich również zakaz wstępu dla nie-Żydów; typ ten dominował głównie na prowincjach. Z kolei getta tranzytowe zaczęły powstawać w dobie akcji „Reinhardt”. Były to miejsca funkcjonujące przez krótki czas, często powstawały na miejscach zlikwidowanych gett. Były przeznaczone dla Żydów transportowanych z Europy Zachodniej i stanowiły niejako „przedsionki zagłady”, gdyż z nich transporty Żydów wysyłano bezpośrednio do obozów śmierci.

Największe getto okupowanej Europy powstało 2 października 1940 roku w Warszawie. Miało ono powierzchnię 3km2 i wielkością odpowiadało Księstwu Monaco, z tym, że zgromadzono w nim ponad 400 tys. osób., tj. dziesięć razy więcej niż obecnie żyje w tym księstwie. Gettem zarządzał Judenrat, czyli Rada Żydowska, a porządku pilnowała tzw. policja żydowska – Żydowska Służba Porządkowa. Wysoka gęstość zaludnienia, braki żywności oraz brutalna polityka okupantów doprowadzały do śmierci setek osób każdego dnia. Zanim naziści rozpoczęli tzw. Wielką Akcję Likwidacyjną Getta Warszawskiego 22 lipca 1942 r., w jego murach zginęło blisko 90 tys. osób. Podczas samej akcji – trwającej 2 miesiące – do obozów koncentracyjnych wywieziono, a następnie wymordowano 300 tys. jego mieszkańców. Dramatycznym symbolem tego okresu stał się Umschlagplatz, tj. plac przeładunkowy, na którym stłoczonych Żydów pod pałkami policji żydowskiej i SS ładowano do wagonów i wywożono na śmierć.

W getcie warszawskim narodził się żydowski ruch oporu, który postawił się nazistom podczas ostatecznej akcji likwidacji getta. Powstanie wybuchło 19 kwietnia 1943 r. i nie miało strategicznych celów. Sami uczestnicy powstania, którzy przeżyli wojnę, opowiadali, że powstanie było wyrazem pragnienia honorowej śmierci w walce, a także chęcią odpowiedzi na nazistowskie zbrodnie. Powstanie, bez jakichkolwiek szans na sukces, zostało stłumione w niecały miesiąc.